người quân tử

Tư cách và thái độ người quân tử

• Chỉ cầu ở mình, không cầu ở người .

• Giữ vững chính nghĩa, không cố chấp điều tín nhỏ nhặt .

• Giữ vững tư cách khi gặp hoạn nạn .

• Lo không đạt được đạo chứ không lo không lo nghèo.

• Ăn gạo xấu, uống nước lã mà thấy vui; chứ không chịu làm điều bất nghĩa để được giàu sang .

• Thư thái mà không kiêu căng .

• Không lo, không sợ, vì xét mình không có điều gì đáng xấu hổ nghĩ vậy mà lúc nào cũng thản nhiên vui vẻ

• Nếu có hận thì chỉ hận điều này: chết mà không làm được gì để người khác biết tới mình, khen mình .

• Thân với mọi người mà không kết đảng; hòa hợp với mọi người mà không a dua

Đức của người quân tử:

• Có đức nhân: giúp người làm việc thiện (thành nhân chi mĩ ). Trong nghĩa: cứ hợp nghĩa thì làm, không nhất định phải như vầy mới được, không nhất định phải như kia là không được .

• Lấy nghĩa làm gốc, theo lễ mà là, nói năng khiêm tốn, nhờ thành tín mà nên việc .

• Sửa mình thành nguời kính cẩn .

• Chất phác mà văn nhã, hai phần đều nhau, nếu chất phác quá thì quê mùa, văn nhã quá thì không thành thực, trọng hình thức quá .

• Hướng lên cao mà mong đạt tới .

Tài năng, kiến thức

• Hiểu rộng, biết nhiều, làm được nhiều việc, chứ không phải như một đồ vật chỉ dùng được vào một việc (bất khí)

• Có thể không biết những việc nhỏ nhặt, nhưng có thể đương được việc lớn

• Biết mệnh trời

• Tóm được tài đức của người quân tử cần cho việc trị dân: “Tài trí đủ để trị dân: “Tài trí đủ để trị dân mà không biết dùng đức nhân để giữ dân thì tất sẽ mất dân. Tài trí đủ để trị dân, biết dùng nhân đức giữ dân mà đối đãi với dân không trang nghiêm, thì dân không kính. Tài trí đủ để trị dân, biết dùng nhân đức giữ dân, lại biết trang nghiêm đối đãi với dân mà không biết dùng lễ cổ vũ dân thì chưa hoàn toàn tốt”.

Hành vi, ngôn ngữ

• Thận trọng về lời nói, mau mắn về việc làm

• Làm trước điều mình muốn nói rồi hãy nói sau.

• Thẹn rằng nói nhiều mà làm ít

• Xét người thì “không vì lời nói của một người mà để cử người đó (vì còn xét đức hạnh ra sao nữa), không vì phẩm hạnh xấu của người mà không nghe lời nói phải của người ta.

• Sai khiến người thì không trách bị cầu toàn

• Phải xét nét chính điều này: “Khi trông thì để ý thấy cho minh bạch; khi nghe thì lắng tai nghe cho rõ; sắc mặt thì giữ cho ôn hòa; diện mạo giữ cho đoan trang; nói thì giữ cho trung thực;;làm thì giữ cho kính cẩn; có điều nghi hoặc thì hỏi han; khi giận thì nghĩ đến hậu quả tai hại sẽ xả ra; thấy mối lợi thì nhớ đến điều nghĩa”.

(trích sách Khổng Tử- Nguyễn Hiến Lê dịch)